Nie od dziś wiadomo, że w filmach i serialach dzieją się rzeczy oderwane od rzeczywistości. Gorzej dla widza, jeśli ma do czynienia z programem obyczajowym, czyli traktującym o życiu codziennym, bo obejrzane rzeczy może uznać za prawdziwe. W ten sposób tworzą się mity i stereotypy. W ten sposób producenci po prostu krzywdzą ludzi.

Ostatnio obejrzałem fragment jakiegoś serialu „Na wspólnej” i zdębiałem, a właściwie to popadłem w niedowierzanie, które lawinowo narastało z minuty na minute. Odcinek akurat traktował o perypetiach instruktora jazdy, którego policja złapała za jazdę po spożyciu piwa. Skoro był to jeden browar, zakładam że czyn uznano za wykroczenie. Dzień czy dwa później już się odbyła wyznaczona rozprawa. Obecni na niej byli prokurator, sędzia i delikwent. Gość przyznał się do winy i wyraził skruchę. Prokurator wniósł o „zasądzenie grzywny” i „zatrzymanie” prawa jazdy na pół roku. Sąd odpowiedział (skwitował), że „przychyla się” i zasadniczo chciał już się pożegnać. Instruktor jednak nagle zaczął oponować, bo nie chciał pozbyć się prawka. Przy okazji wyznał, jaki ma zawód. Nie popłaciło, sędzia dołożył do kary – podwyższył grzywnę oraz „zatrzymał” prawko na 12 miesięcy. A przy okazji nazwał delikwenta „pozwanym”.

Mamy tu do czynienia z istnym poplątaniem procedury z pomieszaniem terminologii prawniczej. Innymi słowy z chaosem. Wyliczmy więc błędy, zarówno te oczywiste, jak i mniej rzucające się w oczy. Rozprawa wykroczeniowa zostaje na ogół wyznaczona po kilku miesiącach. Wcześniej policja zbiera materiał dowodowy i przesłuchuje świadków. W postępowaniu tym nie spotkamy prokuratora, gdyż funkcję oskarżyciela pełnią zasadniczo funkcjonariusze policji, którzy zresztą na ogół na rozprawach nie bywają, nie muszą. OK, te nieprawdy są zrozumiałe, serialowy wątek nie może ciągnąć się miesiącami, a osoba prokuratora dodaje akcji splendoru.

Kontynuujmy wyliczankę. Policja przesłuchuje również sprawcę i ustala jego zawód. Ustalenia te są więc potem z automatu znane sędziemu. Ogólnie rzecz biorąc postępowania o wykroczenia w sprawach pijanych kierowców rzadko trafiają na wokandę. Do rozpraw nie dochodzi, bo sprawy najczęściej kończą się wydaniem na posiedzeniu niejawnym wyroku nakazowego, którego sprawcy nie skarżą. O właśnie, a sprawcę w „wykroczeniówce” nazywa się obwinionym. Pozwany to jedna ze stron procesu … cywilnego – głowa naprawdę boli! Przyjmijmy, że funkcjonariusz przyjdzie na salę sądową i w mowie końcowej wniesie o uznanie winy i wymierzenie kary. Mowa końcowa to nie jest jednak luźna pogadanka z sędzią. Nie spotkamy sędziego, który zripostuje „przychylam się” (choć takie rzeczy można spotkać np. na posiedzeniach penitencjarnych w zakładach karnych, ale to zupełnie inna historia). W praktyce, sąd sprawę najpierw zamknie, a następnie albo zrobi przerwę, po której ogłosi wyrok albo odroczy wydanie wyroku na inny termin. Po ogłoszeniu wyroku, sędzia już go nie zmieni, choćby delikwent wyjawił mu nagle mrożącą krew w żyłach tajemnicę. Jakiekolwiek zmiany mogą zajść tylko na skutek apelacji. Sąd nie zasądza grzywny, a wymierza. Zasądza się świadczenie na kogoś rzecz, grzywna zaś jest karą. Sąd nie zatrzymuje prawa jazdy, a orzeka zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Zatrzymania mogą dokonać policjanci w czasie kontroli, a jeśli to nastąpi, sąd następnie w wyroku winien zaliczyć okres zatrzymania prawka na poczet biegnącego zakazu.

Masa błędów. Ale nie o to chodzi, żeby sobie z tego pokpić. Powtórzę, producenci pozwalając na emisję takich bzdur, krzywdzą telewidzów. Tym bardziej, że po części starają się pełnić rolę wychowawczą. Przekonują swym obrazem, że jazda po alkoholu (nawet po jednym piwie) jest naganna. Ich przekaz staje się więc dla odbiorców bardziej wiarygodny, bo uderza w chwalebne tony.

Czasem chcąc komuś pomóc, tak naprawdę się przeszkadza. I tu mamy z tym do czynienia. A co może przez to spotkać widza? Cóż, mieszając pojęcia, może otrzymać błędną poradę, niekoniecznie od prawnika. Biernie czekając na rozprawę, może się jej nie doczekać wcale, bo zignoruje niezrozumiały dlań wyrok nakazowy, z czym się nieraz spotkałem. Źle się przygotuje do sprawy i powie rzeczy dla siebie niekorzystne albo nie zgłosi dowodów, które mogą mu pomóc w sprawie. Taki widz nie będzie mógł się zasłonić dezinformacją medialną. Ale może zainspiruje jakiegoś scenarzystę do napisania całkiem innej historii, która pokaże, ile warte są serialowe wzorce.

Każdego roku tysiące osób ginie bądź odnosi obrażenia będąc potrąconym na przejściu dla pieszych. W większości przypadków winni są kierowcy, gdyż – o ile nie ma na drodze sygnalizacji świetlnej – powodowali wypadek przez nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu. Przechodniom jednak niejednokrotnie zarzuca się przyczynienie przez zbyt nagłe, a przez to niebezpieczne, wejście na pasy.

Kary za potrącenie pieszego na zebrze należą do najdotkliwszych. Zdarzają się nawet wyroki orzekające bezwzględne więzienie. Przykładu dostarcza sprawa Kamila G., który dostał 4,5 roku, i to mimo że piesza przechodziła na czerwonym świetle. Bolesne sankcje otrzymują ci, którzy do potrącenia doprowadzili przy wyprzedzaniu innego pojazdu, ustępującemu pieszym. Na ogół jednak sądy są bardziej wstrzemięźliwe przy orzekaniu więzienia, ale już mniej gdy idzie o zakaz prowadzenia pojazdów. Z doświadczenia procesowego wynika, że w wielu postępowaniach karnych zakazy te były stosowane.

Przechodzień ma pierwszeństwo przed autem nie tylko będąc na pasach, lecz – w praktyce – już zbliżając się do niego. Kierowca winien zwolnić każdorazowo zbliżając się do przejścia dla pieszych, gdyż ma on obowiązek zachować szczególną ostrożność oraz poruszać się z prędkością, która pozwoli na bezpieczne gwałtowne bezkolizyjne hamowanie (prędkość bezpieczna). Wielu prowadzących auta, zabijało albo raniło pieszych jadąc ok. 50 km/h czy więcej. Dla sądu może to być okoliczność obciążająca, pozwalająca zaostrzyć karę. Prawdą jest bowiem, że nawet jeśli pieszy nieuważnie wszedł pod pędzący wehikuł, to nie wyklucza to odpowiedzialności kierowcy właśnie przez to, że jechał za szybko.

Z drugiej strony, pieszy ma zakaz wchodzenia na pasy bezpośrednio przed jadący pojazd. Niestety w rzeczywistości, złamanie przepisu przez pieszego nie zawsze chroni kierowcę. Czasem winni są obaj; wystarczy że kierowca przekroczy nieświadomie jakikolwiek inny przepis. Kolejnym problemem dla kierowców jest atypowe i niebezpieczne zachowanie pieszych znajdujących się już na pasach, np. nagłe zawrócenie. Jeśli spacerowiczem nie jest dziecko, starzec, czy osoba niepełnosprawna, to można uniknąć odpowiedzialności za następcze uderzenie przechodnia.

Bronienie kierowców w sprawach karnych nie należy do łatwych. Poniekąd jest to spowodowane dość naturalnym nastawieniem faworyzującym pieszego. Poszkodowany, który ma nierówne szanse w starciu z pojazdem, przez swoje obrażenia, zawsze otoczony jest większą sympatią. Kierowcy nie pomaga fakt, że odszkodowanie pokrywane jest przez zakład ubezpieczeń – firmę zewnętrzną. Uniewinnienie kierowcy z kolei oznacza, że np. cierpiący fizycznie przechodzień, nie tylko musi zmagać się z bólem, ale i z własnej kieszeni pokryje swoje leczenie, jak też koszty naprawy pojazdu.

Uniewinnienie kierowcy od zarzutu spowodowania wypadku wymaga ustalenia, że nie mógł on ominąć przechodnia oraz, że w tym krótkim okresie przed uderzeniem jechał prawidłowo. W porównaniu z pieszym, ocena zachowania kierowcy jest więc szersza, bo obejmuje także jego postępowanie po dostrzeżeniu ofiary, czy prawidłowo wykonał manewr obronny (chyba że nie miał na to szansy).

W związku z wypadkiem, organy ścigania prowadzące postępowanie winny dopuszczać do głosu biegłych sądowych z dziedziny rekonstrukcji wypadków. Rzeczoznawcy winni wydać opinię obiektywną i rzeczową, skupić się na warunkach panujących na drodze, przebiegu zdarzenia, umiejscowieniu uczestników ruchu przed i po kontakcie, prędkością oraz torem ich poruszania, jak również drodze hamowania pojazdu. Ważny jest bogaty materiał dowodowy. Bezcennych informacji na ogół dostarcza nagranie video. Bez niego, biegły musi sporządzić ekspertyzę opierając się o zeznania świadków, które niejednokrotnie pozostają ze sobą w sprzeczności. Takie opinie często z uwagi na brak danych mają charakter poszlakowy i intuicyjny. Opinie te łatwiej podważać, co wiąże się z powołaniem kolejnych biegłych, a nawet zleca się ekspertyzę instytucjom naukowym. Proces karny może w ten sposób toczyć się latami, a wyrok zapaść na długo po wyleczeniu ran i sprzedaży samochodu. Ewentualne wymierzenie kary po tym czasie często wydaje się zastanawiające, a sukces miewa gorzki smak.

Drodzy Czytelnicy!

Dużo uwagi dotąd poświęciliśmy przepisom drogowym, praktyce sądowej oraz mankamentom spotykanym na co dzień w ruchu ulicznym. Poruszana tematyka dotyczyła przede wszystkim przypadłości indywidualnych kierowców. Ruch uliczny to jednak nie tylko indywidualna jazda poszczególnych osób. To przede wszystkim interakcja z innymi uczestnikami ruchu i z tej interakcji wynika najwięcej kłopotów. Najgorszym, co może spotkać człowieka na drodze to wypadek. Dużo osób pisze do nas z pytaniami i prośbami o poradę właśnie w związku z wypadkiem, jakiemu uległy albo, który spotkał osoby im bliskie. Wychodząc na przeciw Waszym oczekiwaniom, szerzej odniesiemy się do problematyki wypadków drogowych, zwłaszcza analizy ich powstania, błędów popełnianych przez kierujących, jak również oceny winy.

Najpierw nieco teorii.

Wypadek drogowy na ogół zachodzi między co najmniej dwoma uczestnikami ruchu, ale nie tylko. Zgodnie z przyjętym w prawie sensem tego słowa, wypadkiem będzie po prostu zdarzenie, w wyniku którego jakiś człowiek zginął albo poniósł uszczerbek na zdrowiu, trwający co najmniej 8 dni (okres ten ocenia powołany przez prokuratora biegły-lekarz). Wypadek musi być skutkiem naruszenia przez kogoś przepisów drogowych.

Rozwińmy poprzedni akapit, bo nie wszystko, co napisałem jest tak naprawdę jednoznaczne. Zacznijmy od tego, że trzeba odróżnić wypadek drogowy od kolizji. W języku prawniczym, nie są to synonimy. Zdarzenie, w którym dochodzi do szkody na mieniu czy osobie, ale w którym nikt nie zmarł ani nie utracił zdrowia na dłużej niż 7 dni, określane jest jako kolizja. Innymi słowy, kolizja to zwykła stłuczka. Za spowodowanie kolizji grozi mandat karny, gdyż jest to wykroczenie. Za spowodowanie wypadku drogowego grozi znacznie surowsza kara. Jest to bowiem przestępstwo.

Kolizja rodzi przede wszystkim skutki cywilnoprawne. Często uczestnicy kolizji, spisują wspólne oświadczenie, w którym jedna osoba się do niej przyznaje. Dokument ten wysłany do ubezpieczyciela, pozwala potem na ogół bez problemu, uzyskać szybkie odszkodowanie. Warto podkreślić, że jeśli kierowcy między sobą się dogadają, to sprawca wcale nie musi otrzymać mandatu, nawet jeśli na miejscu przyjadą funkcjonariusze policji. Nie ma obowiązku dzwonienia po mundurowych. Z praktyki zresztą wiadomo, że policjanci często nakłaniając strony do polubownego załatwienia sprawy, odstępują od nałożenia mandatu.

Jeśli dojdzie do wypadku, to nie ma zmiłuj. Na miejsce powinna przyjechać policja, a także należy wezwać karetkę pogotowia, a nierzadko i straż pożarna. Wypadek, jak pisałem, związany jest co najmniej z poważniejszym urazem. Obowiązkiem prawnym w takiej sytuacji jest zawiadomienie określonych służb, inaczej można odpowiadać za przestępstwo, jeśli swym zaniechaniem narazimy kogoś na większy uszczerbek.

Po drugie i bardzo ważne. Wypadek to nie przypadek. Do wypadku drogowego nigdy nie dochodzi na skutek zrządzenia losu albo wyłącznie nieszczęśliwego splotu okoliczności. Wypadek nie jest spowodowany przez pecha, ale przez czyjś błąd. Oczywiście może on być nieumyślny, czyli wynikły z lekkomyślności albo niedbalstwa. Najczęstszymi błędami popełnionymi przez kierowców i innych uczestników ruchu (np. pieszych) są wymuszenie pierwszeństwa, niedochowanie zasady szczególnej ostrożności, nieobserwowanie należyte przedpola, nadmierna prędkość, czy ignorowanie znaków. Istotnym zatem jest przypisanie konkretnej osobie (lub osobom) winy za naruszenie przepisu drogowego, a z tym nie zawsze jest łatwo. Doświadczenie wielu spraw uczy, że źródło wypadku czasem bywa przewrotne albo na pierwszy rzut oka niemożliwe. Nic więc dziwnego, że wielu ich uczestnikom zrodziły się rozmaite wątpliwości.